Επειδή ουδέν μονιμότερον του προσωρινού, καλό θα ήταν να ξεκαθαρίσουμε και ένα ακόμη ζήτημα που έχει περάσει στα ψιλά. Η χρήση των drones από την Ελληνική Αστυνομία φαίνεται να είναι ένα από τα πολλά μέτρα που επιστρατεύτηκαν εν καιρώ κρίσης και τα οποία θα παραμείνουν, καθώς φαίνεται, και αφού τελειώσουμε με την πανδημία του νέου κορονοϊού[1]. Ας δούμε λίγο σύντομα το χρονικό της υπόθεσης:

• Στις 17 Μαρτίου 2017 συστήνεται με Προεδρικό Διάταγμα η Υπηρεσία Μη Στελεχωμένων Αεροσκαφών (drones), η οποία εντάχθηκε στη Διεύθυνση Ειδικών Αστυνομικών Δυνάμεων της ΕΛ.ΑΣ, ενώ στην ουσία αξιοποιείτο κυρίως από την Πυροσβεστική Υπηρεσία. Η χρήση των drones στόχευε στην πρόληψη και καταπολέμηση των πυρκαγιών, διάσωση θυμάτων, κ.ά.[2]
• Στις 25 Οκτωβρίου 2019 τροποποιείται το παραπάνω διάταγμα (με ένα μόλις άρθρο, όπως μας ενημερώνει χαρακτηριστικά η ΜΚΟ Homo Digitalis που ασχολείται με θέματα προστασίας δικαιωμάτων[3]) και πλέον ενεργοποιούνται τα drones ως βιοπολιτικά «όπλα» επόπτευσης πληθυσμού. Πλέον τον απόλυτο έλεγχο έχει η ΕΛ.ΑΣ, η οποία μπορεί στο εξής να τα χρησιμοποιεί κατά το δοκούν για μια σωρεία πραγμάτων, από την «πρόληψη και καταστολή εγκληματικότητας» μέχρι την «αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευση στις παραμεθόριες περιοχές»[4]. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο εν λόγω διάταγμα δεν αναφέρεται πουθενά ο τρόπος διαχείρισης και επεξεργασίας των δεδομένων (ήτοι των φωτογραφιών προσώπων ή/και βιομετρικών πληροφοριών που αναμφίβολα θα τραβάει και θα αποθηκεύει η ΕΛ.ΑΣ) και, άρα, δε διασφαλίζεται η αποτροπή κατάχρησης εξουσίας από την ΕΛ.ΑΣ.
• Στις 20 Μαρτίου 2020 – έχει ήδη ξεκινήσει η καραντίνα του πρώτου πανδημικού κύματος στη χώρα, ενώ οι Αρχές ετοιμάζονται να πάρουν προληπτικά μέτρα για να καταπολεμήσουν τη διασπορά του ιού κατά τις διακοπές του Πάσχα – ο Υφυπουργός Προστασίας του Πολίτη προαναγγέλλει τη χρήση drones (με θερμικές κάμερες κ.λπ.) για την παρακολούθηση των πολιτών προκειμένου να ελέγχεται η άσκοπη μετακίνηση, αλλά και πιθανές διαρρήξεις σε κενά καταστήματα[5].
• Στις 31 Μαΐου 2020 η ΕΛ.ΑΣ και το Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη – που πλέον συνδράμει και πρακτικά έχει αναλάβει τη φρούρηση των συνόρων – ανακοινώνει τη χρήση των drones ώστε να ελέγχεται η κίνηση προσφύγων-μεταναστών στα σύνορα του Έβρου και, φυσικά, να αποτρέπονται διά της βίας[6] ή και να κρατούνται όμηροι, όπως είδαμε σε ρεπορτάζ των New York Times[7].
• Στις 17 Νοεμβρίου 2020, αλλά και στις 6 Δεκεμβρίου 2020, η ΕΛ.ΑΣ, ελέω δευτέρου κύματος κορονοϊού και περίσσειας αυθαιρεσίας, αποφασίζει να γεμίσει την Αθήνα με ένστολους φορείς του κορονοϊού[8] και δυνάμεις καταστολής, αλλά και με ελικόπτερα καθώς και drones. Ο λόγος; Να αποτραπεί η «εγκληματικότητα», ήτοι η κατάθεση στεφάνου στο Πολυτεχνείο στην πρώτη περίπτωση με την καθιερωμένη συμβολική πορεία και η κατάθεση λουλουδιού στον τόπο της δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου στη δεύτερη.

Από τα παραπάνω μπορούμε να εξάγουμε μερικά χρήσιμα συμπεράσματα. Αρχικά, η χρήση των drones, αλλά και άλλων μέτρων εποπτείας πολιτών, δεν στοχεύει στην μείωση της διασποράς του ιού, αλλά μάλλον εντάσσεται βολικά στο γενικότερο σχεδιασμό παρακολούθησης και καταγραφής (το λεγόμενο φακέλωμα) του πληθυσμού και δη ορισμένων «αντιδραστικών» ομάδων (δεν είναι τυχαίο που πολλά drones έχουν αξιοποιηθεί και κατά τις εκκενώσεις αλληλέγγυων καταλήψεων). Δεύτερον, δεν έφερε ο κορονοϊός τα drones στην Αθήνα, αλλά σίγουρα βόλεψε στην εξυπηρέτηση του αφηγήματος περί αντιμετώπισης της πανδημίας και, εν πάση περιπτώσει, να δείξουμε ότι κάνουμε κάτι βρε αδερφέ. Τρίτον, η ΕΛ.ΑΣ είναι έκθετη αναφορικά με τη νομιμότητα της χρήσης των drones, αφού το μοναδικό προεδρικό διάταγμα που ενεργοποιεί την «αστική» τους χρήση δεν αναφέρει πουθενά τους τρόπους με τους οποίους επεξεργάζεται και προστατεύει την ιδιωτικότητα των δεδομένων (GDPR says hi), ενώ δεν φέρει καμία έγκριση – ούτε καν γνωμοδότηση – της Ελληνικής Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Τέταρτον, τα drones δεν είναι το σημαντικότερο πρόβλημα αυτή τη στιγμή, αλλά είναι ενδεικτικό της προχειρότητας με την οποία αντιμετωπίζει η Πολιτεία θέματα που – θα έπρεπε να – βρίσκονται στην καρδιά της Δημοκρατίας, αλλά και του κινδύνου στον οποίο τίθενται τα θεμελιώδη δικαιώματα μας· καταγγέλλουμε και δικαίως – τις μεγάλες εταιρείες ή μεμφόμαστε ανελεύθερα καθεστώτα για την επικίνδυνη χρήση αλγορίθμων και τεχνολογιών αναγνώρισης προσώπου[9], αλλά δεν κοιτάμε πρώτα τι συμβαίνει στο σπιτικό μας. Τέλος, όπως είπαμε και στην αρχή, ουδέν μονιμότερον του προσωρινού: τα drones και η καταστολή – φυσική και άυλη – ήρθαν για να μείνουν. Πρέπει να καταδείξουμε και να καταγγείλουμε το νομικό και ηθικό τους κενό, αλλά και να τα καταργήσουμε στην πράξη. Ο Φουκώ, μιλώντας για τον φυλακισμένο του «πανοπτικού» συστήματος, έλεγε ότι ήταν εγκλωβισμένος σε μία μονόπλευρη σχέση επικοινωνίας: γνώριζε ότι «επικοινωνούσε» διαρκώς τις πληροφορίες των πράξεων του (αφού παρακολουθείτο), ενώ οι φύλακες δεν επικοινωνούσαν ποτέ μαζί του (αφού η μοναδική χρησιμότητα του ήταν να παράγει πληροφορίες). Και μιας και το σάιτ λέγεται «citizen erased»: Να μην επιτρέψουμε τη διαγραφή του ρόλου μας ως ενεργοί πολίτες· να υπερασπιστούμε το δικαίωμα στην αυτό…διαγραφή. Υ.Γ. Αυτές οι μέρες είναι του Αλέξη. Τώρα, τότε και για πάντα. Όπως και να γίνει. Υ.Γ.2. Οσονούπω έρχονται και οι φορητές κάμερες στα ΜΑΤ[10], με στόχο την καταγραφή καταστάσεων που υπάρχει «κίνδυνος τέλεσης σοβαρών αξιόποινων πράξεων». Ένα τέτοιο μέτρο ενδεχομένως να έκανε ευκολότερη και αποτελεσματικότερη τη διερεύνηση περιστατικών αστυνομικής αυθαιρεσίας, αλλά η χρήση τους επαφίεται ολοκληρωτικά στην ευχέρεια των ΜΑΤ. Και στη Γαλλία που ισχύει το ίδιο καθεστώς (και που προβλέπεται να επεκταθεί έτι περαιτέρω), δεν έχουμε δει ουσιαστικά αποτελέσματα[11]. Σε κάθε περίπτωση, η ΕΛ.ΑΣ θα πρέπει να είναι σε θέση να απαντήσει σε όλα τα νομικά κενά που αποτυπώθηκαν παραπάνω και που έχει παρατηρήσει πολύ καλύτερα η ομάδα της Homo Digitalis στην έκθεση της· πρέπει να βάλουμε όριο στην νομική και δημοκρατική ακροβασία. [1] https://theconversation.com/coronavirus-drones-used-to-enforce-lockdown-pose-a-real-threat-to-our-civil-liberties-138058. [2] https://www.e-nomothesia.gr/kat-astynomikos-astynomia/idrysi-leitourgia-uperesion/proedriko-diatagma-21-2017-fek-35a-21-3-2017.html. [3] https://www.homodigitalis.gr/wp-content/uploads/2020/04/HomoDigitalis_Report_COVID19_and_Digital_Rights_in_Greece_22.04.2020_Final.pdf. [4] https://www.e-nomothesia.gr/kat-astynomikos-astynomia/armodiotetes-organon/proedriko-diatagma-98-2019-phek-165a-25-10-2019.html. [5] https://www.kathimerini.gr/1070249/article/epikairothta/ellada/ta-drones-ths-elas-kai-h-eyp-sth-maxh-kata-toy-korwnoioy. [6]https://www.hrw.org/news/2020/03/17/greece-violence-against-asylum-seekers-border και εδώ https://www.hrw.org/news/2020/10/06/greece-investigate-pushbacks-violence-borders. [7]https://www.nytimes.com/2020/03/10/world/europe/greece-migrants-secret-site.html. [8]https://www.iefimerida.gr/ellada/koronoios-kroysmata-astynomia-pyrosbestiki-21-08. [9]https://dimosiografia.com/technologia-anagnorisis-prosopou-ena-sygchrono-panoptikon/. [10] https://www.ethnos.gr/ellada/126884_mat-aytes-einai-oi-kameres-poy-tha-ehei-i-astynomia-sti-diarkeia-ton-epiheiriseon. [11] https://www.lemonde.fr/societe/article/2020/09/14/police-les-cameras-pietons-vont-etre-generalisees-au-1er-juillet-2021_6052086_3224.html